26 marca 2020
Magazyn Zmiany, marzec/010
Zakaz strajków, zaniechanie działalności związków zawodowych, nakaz lub zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej – to tylko niektóre z praw, które mogą być zawieszone w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej. Co jeszcze ww stany mogą oznaczać dla pracowników? Zachęcamy do lektury tekstu przygotowanego przez Annę Łabudź-Nowicką z kancelarii Radców Prawnych Jurałowicz, Hermann i Wspólnicy Sp.k. .
Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów można wprowadzić m.in. następujące stany nadzwyczajne:
1) stan wyjątkowy,
2) stan klęski żywiołowej,
które potencjalnie mogą zostać „wprowadzone” w kraju z uwagi na obowiązujący na obszarze RP stan epidemii. Poniżej krótka informacja o każdym z przedmiotowych stanów nadzwyczajnych, bo zakres ograniczeń praw i wolności przy ich wprowadzeniu ulega pewnemu zróżnicowaniu.
Ad. 1
Zgodnie z ustawą z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. tekst jednolity 2017 poz. 1928), w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej niezwłocznie rozpatruje ww. wniosek, a następnie wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni lub postanawia odmówić wydania takiego rozporządzenia. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego określa się przyczyny wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy, oraz, w zakresie dopuszczonym niniejszą ustawą, rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela określone w ww. rozporządzeniu, powinny odpowiadać charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.
W czasie stanu wyjątkowego mogą być zawieszone m.in. prawa do:
– organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń;
– strajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
– zrzeszania się poprzez m.in. nakazanie okresowego zaniechania działalności zarejestrowanych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji, których działalność może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
W przypadku zatem stanu wyjątkowego, ww. ustawa nie przewiduje możliwości wprowadzenia jakichkolwiek „ograniczeń” wobec pracowników w zakresie ich warunków pracy i płacy. W takim przypadku, zgodnie z ww. ustawą obowiązywać nadal będą zasady przewidziane w Kodeksie pracy.
Ad. 2.
Zgodnie z ustawą z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. tekst jednolity 2017 poz. 1897), stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia, przy czym:
przez klęskę żywiołową – rozumie się katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem;
przez katastrofę naturalną – rozumie się zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu.
Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może wprowadzić stan klęski żywiołowej z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody. W rozporządzeniu tym określa się przyczyny, datę wprowadzenia oraz obszar i czas trwania stanu klęski żywiołowej, a także, w zakresie dopuszczonym niniejszą ustawą, rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej stosuje się do osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej, oraz odpowiednio do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej (art. 20)
Ograniczenia, o których mowa w art. 20, mogą polegać m.in. na:
– zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców;
– nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
– nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia;
– zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
– ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika;
Ograniczenia, o których mowa w art. 20, w stosunku do osób zatrudnionych u pracodawcy, wobec którego został wydany nakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, mogą polegać na:
1)zmianie systemu, wymiaru i rozkładu czasu pracy, w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do dwunastu miesięcy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy,
2)obowiązku pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do dwunastu miesięcy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy,
3)powierzeniu pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikający z nawiązanego stosunku pracy; w takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Ograniczenia, o których mowa powyżej, nie mogą być stosowane wobec pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz kobiet w ciąży i karmiących.
Powyższe oznacza, że:
- szczególne ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela mogą zostać wprowadzone tylko w stosunku do osób zatrudnionych u pracodawcy, wobec którego został wydany nakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, czyli nie wobec „wszystkich pracodawców”,
- mogą one polegać (czyli wydaje się, że zostały podane jako przykłady, jako ramy działania, ale mogą być zastosowane także inne) na zmianie systemu, wymiaru i rozkładu czasu pracy, w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do dwunastu miesięcy oraz obowiązku pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy, ale wyłącznie na zasadach określonych w Kodeksie pracy (czyli tu także przepisy KP nie mogą zostać wyłączone), powierzeniu pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikający ze stosunku pracy i tutaj ustawa z kolei nie traktuje, iż na zasadach obowiązujących jak w Kodeksie pracy; wydaje się zatem, że w tym zakresie dopuszczalne byłoby wydanie przez pracodawcę jednostronnych poleceń,
- ograniczenia nie mogą być stosowane do osób wyraźnie wymienionych w ustawie, tj. do pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych, kobiet w ciąży i karmiących.
Należy mieć na uwadze, że wnioski wynikające z niniejszej informacji mogą ulec zmianie w przypadku wprowadzenia przez ustawodawcę tzw. Tarczy antykryzysowej, która ma przewidywać określone rozwiązania dla przedsiębiorców dotyczące stosunku pracy. Co więcej, w obecnie obowiązującej sytuacji prawnej – w której na bieżąco śledzimy działania „władzy” – nie można wykluczyć podjęcia przez władze próby nowej interpretacji ww. ustaw i wskazanych w nich ograniczeń praw i wolności obywatela zmierzających do interpretacji rozszerzającej zakres działań pracodawcy.